DO NARODU POLSKIEGO!
Polacy w kraju i na emigracji! Polacy w niewoli niemieckiej!
Rodacy! Wybiła godzina wyzwolenia. Armia Polska obok Armii Czerwonej przekroczyła Bug. Żołnierz polski bije się na naszej ziemi ojczystej. Nad umęczoną Polską powiały znów biało-czerwone sztandary. Naród Polski wita żołnierza Armii Ludowej, zjednoczonego z żołnierzem Armii Polskiej w ZSRR. Wspólny jest wróg, wspólna walka i wspólne sztandary.1
Tymi słowami rozpoczyna się Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego ogłoszony z datą 22 lipca 1944 r. Ale od początku…
Historia Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego
W okresie okupacji niemieckiej głównym założeniem komunistycznych ugrupowań politycznych i wojskowych był plan zakładający przejęcie po wyzwoleniu pełni władzy, łącznie z wyeliminowaniem z życia politycznego partii i stronnictw uznających zwierzchnictwo Rządu Polskiego na emigracji. W tym celu już w styczniu 1944 r. utworzono Krajową Radę Narodową, która stała się odpowiednikiem polskiego parlamentu. Wśród założycieli KRN było aż 14-stu członków PPR-u, dwóch działaczy socjalistycznych, a resztę stanowili przyszli reprezentanci ruchów ludowych. Początkowo na czele Krajowej Rady Narodowej stanął Bolesław Bierut, którego nominacja miała „uspokoić” Moskwę, bez której wiedzy odbyło się założenie KRN. Działalność KRN ograniczała się głównie do wygłaszania oświadczeń. W swoim programie Rada określała cele: walkę zbrojną o kraj, utworzenie Rządu Tymczasowego, przeprowadzenie reformy rolnej i sojusz z ZSRR.2
Krajowa Rada Narodowa / od lewej: Stanisław Grabski, Roman Zambrowski, Bolesław Bierut, Wacław Barcikowski, Kazimierz Mijal, Władysław Gomułka, Antoni Korzycki, PAP/CAF 9.01.1948
Po uregulowaniu kwestii związanej z parlamentem, pozostał jedynie problem powołania nowego rządu, który definitywnie zakończyłby funkcjonowanie obecnie działającego rządu na emigracji. Sprzyjającym czynnikiem dla wykonania tego założenia był postęp Armii Czerwonej na froncie wschodnim, systematycznie zbliżającej się do ziem polskich. W czerwcu 1944 r. decyzją Józefa Stalina tworzenie rządu spoczęło na Centralnym Biurze Komunistów Polskich, zaś sama władza wykonawcza miała składać się z działaczy pozostających w kraju, których delegacja znajdowała się w Moskwie w lipcu 1944 r. W chwili, gdy oddziały radzieckiego I Frontu Ukraińskiego forsowały Bug, 21 lipca 1944 r. w Moskwie zapadła decyzja o utworzeniu rządu tymczasowego pod nazwą „Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego” (PKWN):
„Rozpoczęły się decydujące walki o wypędzenie z Polski niemieckich najeźdźców. W obliczu tych historycznych wydarzeń Krajowa Rada Narodowa powołuje Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego jako tymczasową władzę wykonawczą dla kierowania walką wyzwoleńczą narodu, zdobycia niepodległości i odbudowy państwowości polskiej”.3
W celach propagandowych komunikat o utworzeniu PKWN i objęciu przez niego władzy na wyzwolonych obszarach polskich nadano 22 lipca 1944 r. o godz. 10.45 czasu polskiego
w „Radiu Moskwa”. Tekst „Manifestu” w języku polskim i rosyjskim opatrzono datą 22 lipca, zaś miejscem wydania obrano właśnie zajęty przez Armię Czerwoną Chełm.
Funkcję przewodniczącego PKWN oraz kierownika resortu spraw zagranicznych objął Edward Osóbka-Morawski – przed wojną członek PPS, od 1943 r. związany z Robotniczą Partią Polskich Socjalistów (RPPS). Wiceprzewodniczącymi zostali Andrzej Witos (jednocześnie kierownik resortu rolnictwa i reform rolnych) oraz Wanda Wasilewska.
Pozostałe resorty objęli: gen. Michał Rola-Żymierski (obrona narodowa) – jego zastępca gen. Zygmunt Berling, Stanisław Radkiewicz (bezpieczeństwo publiczne), Stanisław Kotek-Agroszewski (administracja publiczna), Jan Stefan Haneman (gospodarka narodowa i finanse), Jan Czechowski (sprawiedliwość), Bolesław Drobner (praca i opieka społeczna), Jan Grubecki (komunikacja, poczta i telegraf), Emil Sommerstein (odszkodowania wojenne), Stanisław Skrzeszewski (oświata), Wincenty Rzymowski (kultura i sztuka) oraz Stefan Jędrychowski (informacja i propaganda).4
Dla celów propagandowych PKWN miał sprawiać pozory rządu wielopartyjnego. W rzeczywistości, poza komunistami, do PKWN weszli jedynie samozwańczy reprezentanci poszczególnych partii: PPR i SL, RPPS oraz fikcyjnego Stronnictwa Demokratycznego.
Według prof. P. Wieczorkiewicza5 „Kadrowa słabość PKWN była jednak skalkulowana. Ponieważ w szybkim tempie miał zostać zastąpiony przez rząd koalicyjny, możliwy do akceptacji przez Roosevelta i Churchilla, obsada tek, poza kilkoma kluczowymi resortami, była sprawą drugorzędną, o wymiarze li tylko propagandowym”.
Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego
„22 lipca to jedno z większych kłamstw w naszej historii. Kłamstwo fundamentalne, założycielskie. Na nim zbudowano PRL. Drugim filarem, na którym budowano w Polsce komunizm, było kłamstwo katyńskie. Państwo i ustrój wspierały się właśnie na tych dwóch kłamliwych filarach” tak na temat ogłoszonego 22 lipca 1944 r. Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, wypowiedział się w Polskim Radio prof. Tomasz Panfil.6
Przejdźmy jednak do konkretów.
I Założenia ustrojowe
Ogłoszony 22 lipca 1944 r. manifest PKWN był najważniejszym dokumentem określającym początki Polski Ludowej. Stwierdzano w nim m.in., że Krajowa Rada Narodowa, powołana przez walczący naród, jest jedynym legalnym źródłem władzy w Polsce. Emigracyjny rząd w Londynie i jego delegatura w kraju, według Manifestu, był władzą samozwańczą i nielegalną, która opiera się na bezprawnej faszystowskiej konstytucji z kwietnia 1935 roku. Zdaniem KRN emigracyjny rząd hamował walkę z okupantem hitlerowskim i pchał Polskę ku nowej katastrofie. „Dlatego też Krajowa Rada Narodowa, tymczasowy parlament narodu polskiego, powołała POLSKI KOMITET WYZWOLENIA NARODOWEGO jako legalną tymczasową władzę wykonawczą dla kierowania walką wyzwoleńczą narodu, zdobycia niepodległości i odbudowy państwowości polskiej”.7 Manifest też podkreślał, że KRN i PKWN „działają na podstawie konstytucji z 17 marca 1921 roku, jedynie obowiązującej konstytucji legalnej, uchwalonej prawnie”.8 Jej podstawowe założenia miały obowiązywać aż do uchwalenia przez demokratycznie wybrany Sejm Ustawodawczy nowej konstytucji.
II Kwestia Armii Krajowej
Sytuacja AK została w Manifeście jednoznacznie ustalona – akowcy mieli przestać istnieć! W krótkim czasie Sowieci rozbroili armie. W ciągu kilku dni aresztowano i wywieziono do więzienia w Moskwie miejscowych delegatów i dowódców AK. Krótko mówiąc: władza nie leżała na ulicy.
III Polityka zagraniczna
W kwestii polityki zagranicznej, Manifest PKW oprócz przedstawienia dokonanych już i tak zmian, opierał się również na założeniach czysto propagandowych, niemających szans na realne funkcjonowanie. Jeśli chodzi o główne założenia, to przede wszystkim należy tutaj wspomnieć o podsycaniu wrogości do niemieckiego okupanta. „Chwytajcie za broń! Bijcie Niemców wszędzie, gdzie ich napotkacie! Atakujcie ich transporty, udzielajcie informacyj, pomagajcie żołnierzom polskim i sowieckim! Na terenach wyzwolonych wypełniajcie karnie nakazy mobilizacyjne i spieszcie do szeregów Wojska Polskiego, które pomści klęską wrześniową i wraz z armiami Narodów Sprzymierzonych zgotuje Niemcom Nowy Grunwald!”9 Jedynym sposobem pokonania germańskiego imperializmu, zdaniem PKWN, było stworzenie „słowiańskiej tamy”, która powstać może tylko dzięki porozumieniu polsko-sowiecko-czechosłowackiemu. Przyjaźń polski-radziecka według założeń Manifestu, nie powodowałaby konfliktu w relacjach Polski z mocarstwami zachodnimi. Bynajmniej. Polska, odbudowywana przez komunistów, miała być w głębokiej przyjaźni i utrwalonym sojuszu z Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi. Zapowiadano nawiązanie do tradycji sojuszu z Francją i współpracę z wszystkimi demokratycznymi państwami świata.
IV Kształt granic
„o szeroki dostęp do morza, o polskie słupy graniczne nad Odrą!” – w propagandzie komunistycznej słowa te przekładane były na fotografie i plakaty, szczególnie w okresie referendum 1946 roku. W Manifeście zapowiedź korzystnego dla Polski uregulowania granicy zachodniej połączona była z dość mało precyzyjnym określeniem kształtu granicy wschodniej. Pisząc o tym problemie, komuniści zapowiadali, że granica wschodnia powinna być linią przyjaznego sąsiedztwa, a nie przegrodą między nami a naszymi sąsiadami, i powinna być uregulowana zgodnie z zasadą: ziemie polskie – Polsce, ziemie ukraińskie, białoruskie i litewskie – Radzieckiej Ukrainie, Białorusi i Litwie. Faktycznie, kilka dni po ogłoszeniu Manifestu kwestia granicy wschodniej została uregulowana w tajnym porozumieniu PKWN-u z rządem radzieckim. O kształcie granicy zarówno wschodniej, jak i zachodniej decydował jednak nie PKWN, lecz Stalin.10
twitter.com
V Swobody obywatelskie i zapewnienie godnych warunków życia po wojnie
„Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, przystępując do odbudowy państwowości polskiej, deklaruje uroczyście przywrócenie wszystkich swobód demokratycznych, równości wszystkich obywateli bez różnicy rasy, wyznania i narodowości, wolności organizacji politycznych, zawodowych, prasy, sumienia. Demokratyczne swobody nie mogą jednak służyć wrogom demokracji. Organizacje faszystowskie, jako antynarodowe, tępione będą z całą surowością prawa”.11
Tak sprecyzowane założenia wydawały się ukłonem w stronę ciemiężonego wcześniej społeczeństwa. Jednak posiadały lukę, którą komuniści mogli wykorzystywać według własnego uznania i potrzeb. Dawały im bowiem prawo do określania, które organizacje mają charakter „faszystowski”, a które demokratyczny.
Oprócz „wątpliwych” swobód obywatelskich Manifest zapowiadał znaczną poprawę życia. Zamierzano stworzyć nowoczesne prawodawstwo w dziedzinie ochrony pracy oraz wprowadzić szereg ubezpieczeń społecznych. Zapowiadano rozwiązanie palących problemów, takich jak nędza mieszkaniowa czy połączenie rozbitych rodzin poprzez umożliwienie powrotów z emigracji. Zapowiedziano natychmiastową odbudowę szkolnictwa i zapewnienie bezpłatnego nauczania na wszystkich szczeblach, a zdziesiątkowaną przez wojnę inteligencję planowano objąć specjalną opieką. Dodatkowo kilkukrotnie akcentowano chęć odbudowy warunków egzystencji społeczności żydowskiej, jako tej, która najwięcej wycierpiała w wyniku okupacji niemieckiej, oraz zapewnienia Żydom prawnego i faktycznego równouprawnienia.
VI Reformy
Zakres reform zapowiadanych w Manifeście PKWN był skromny. Ograniczono się do podania zasad, według których zostanie przeprowadzona reforma rolna. Przejęciu miały podlegać majątki o powierzchni powyżej 50 ha, a na terenach włączonych do Rzeszy – powyżej 100 ha. Ziemię miano przejmować bez odszkodowania, zapowiadając jedynie zaopatrzenie dla byłych właścicieli. Na reformie skorzystać mieli chłopi małorolni, średniorolni, obarczeni licznymi rodzinami drobni dzierżawcy oraz robotnicy rolni, którzy za (minimalną) opłatą mieli otrzymywać ziemie według normy: 5 ha użytków rolnych średniej jakości dla średnio licznej rodziny. Manifest nie wspominał o nacjonalizacji przemysłu, zapowiadał natomiast wolność życia gospodarczego, poparcie państwa dla spółdzielczości i inicjatywy prywatnej.12
Realne skutki Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego
Jak pokazała historia, praktyka ustrojowa i zasady funkcjonowania życia politycznego w istotny sposób odbiegały od deklaracji zawartych w Manifeście PKWN, zwłaszcza w dziedzinie wolności obywatelskich. Od początku komunistom udało się zbudować taki system, w którym przy pozorach zachowania procedur demokratycznych, można było realizować zasadę sprawowania władzy przez jedną hegemonistyczną partię (PPR), kontrolującą całokształt życia państwowego oraz zachowującą pozycję dominującą wobec innych partii i stronnictw politycznych. Wdrażany przez PPR model ustroju politycznego, stanowiący atrapę systemu demokratycznego, był zgodny z rozwiązaniami przygotowywanymi już wiosną 1944 r. przez władze radzieckie dla państw europejskich zajmowanych przez Armię Czerwoną.13 Jeśli na przełomie lipca i sierpnia 1944 r. ktoś miał powód do świętowania, to wyłącznie Stalin. Po paru miesiącach przestał dbać o pozory i przekształcił PKWN w regularny rząd tymczasowy – jego polityka fikcji i faktów dokonanych triumfowała. Nie po raz pierwszy udało mu się wykorzystać naiwność zachodnich aliantów na swoją korzyść – i nie ostatni. Z polskim „wyzwoleniem narodowym” nie miało to jednak nic wspólnego.
Artykuł Manifest PKWN pochodzi z serwisu Blog Surge Polonia - Historia i patriotyzm.