Bohaterowie tajnego frontu – polski wywiad podczas II wojny światowej

Polacy podczas ostatniej wojny dysponowali znakomitym wywiadem o globalnym zasięgu, który uznawano za jeden z najlepszych lub wręcz najlepszy na świecie. Był on największym atutem polskiego rządu na emigracji, a jego dokonania stanowiły największy wkład Polaków w zwycięstwo nad nazistowskimi Niemcami. Przez wiele lat marginalizowano te spektakularne sukcesy polskiego wywiadu.

„Armia Polska posiada najlepszy wywiad na świecie. Wartość jego jest dla nas nieoceniona. Niestety w zamian możemy dać bardzo niewiele” – pisał w 1942 r. amerykański generał Hayes A. Kroner. Ogromne sukcesy podczas II wojny światowej Polacy zawdzięczali ogromnej pracy, jaką wykonano jeszcze przed 1939 r. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej polski kryptolog-amator ppor. Jan Kowalewski złamał szyfry sowieckie, czego owocem było zwycięstwo w bitwie warszawskiej 1920 r. W późniejszych latach rozpracowano niemiecką maszynę szyfrującą – „Enigmę”. Dokonał tego zespół w składzie: Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki. W obliczu zbliżającej się wojny Polacy przekazali całość wiedzy o „Enigmie” Francji i Anglii. Te informacje były podstawą późniejszych sukcesów wywiadowczych aliantów podczas II WŚ. Złamanie szyfrów „Enigmy” było największym z osiągnięć polskiego wywiadu podczas II wojny światowej. Ocenia się, że rozszyfrowanie „Enigmy” skróciło konflikt o 2-4 lata i ocaliło wielu ludzi przed śmiercią. Profesor Jack Good określił jedno z matematycznych osiągnięć Mariana Rejewskiego mianem „twierdzenia, które wygrało II wojnę światową”. Ale polski wywiad podczas II wojny światowej to nie tylko „Enigma”.

Polacy instruktorami Amerykanów

Po upadku Polski w 1939 r. centrala wywiadu została ewakuowana do Francji, a później do Wielkiej Brytanii. Polski wywiad ściśle współdziałał z Brytyjczykami oraz Amerykanami. Polacy otrzymali od Brytyjczyków pozwolenie na utrzymywanie niezależnej służby wywiadowczej oraz sieci łączności, którą prowadzono przy użyciu własnych szyfrów. Polski wywiad prowadził działania na ogromną skalę, dostarczając informacji z całego świata. Zdobywał informacje o siłach zbrojnych i potencjale wojennym państw Osi oraz dokonywał oceny ich sytuacji polityczno-militarnej z uwzględnieniem sytuacji gospodarczej. Polacy przekazywali informacje tylko i wyłącznie dotyczące państw Osi – nie udzielano informacji dotyczących wewnętrznych spraw polskich. W zamian Polacy liczyli głównie na korzyści polityczne, pomoc techniczną i pieniądze. Cała działalność wywiadu była utrzymywana ze środków aliantów.

Najważniejszym ogniwem w ramach polskich służb specjalnych – tak zdaniem samych Polaków jak i aliantów – był wywiad ZWZ-AK. Według naszych sojuszników był on najlepszą służbą wywiadowczą w Europie. Dostarczył on wielu informacji o III Rzeszy, opatrzonych klauzulą „ściśle tajne”. Kosztem tych sukcesów było narażanie życia przez niemal 30 tys. zaangażowanych w tą służbę Polaków. Prawdopodobnie to właśnie wywiad poniósł największe straty osobowe podczas ostatniej wojny.

W latach 1940-1944 przekazano wywiadowi brytyjskiemu łącznie 71314 meldunków (w tym 28410 meldunków wywiadowczych). W większości otrzymały one bardzo wysokie oceny. Często było tak, że raporty od Polaków były jedynym źródłem w wielu sprawach. Polacy byli uważani za prawdziwych specjalistów w swoim fachu. Co jest niezmiernie ciekawe, instruowali oni Amerykanów jak powinni budować swój wywiad w warunkach wojennych, przekazywali im rady o organizacji, metodzie analizy oraz wykorzystywania informacji w polskim wywiadzie.

Ppłk Jan Kowalewski.

Wizja Europy wolnej od Sowietów

Polacy zarysowali ideę niezwykle skomplikowanej i rozbudowanej akcji o globalnym zasięgu, którą nazwano „Akcją Kontynentalną”. Jaki był jej cel? „Zadaniem Akcji było zorganizowanie na obszarze całego świata podziemnej walki z wrogiem wszystkimi sposobami (prócz otwartej akcji zbrojnej), zbieranie informacji politycznych i gospodarczych o działalności państw Osi i jej satelitów, akcja propagandowa skierowana przeciwko koalicji hitlerowskiej, dywersja polityczna, dążenie do skupienia sił polskiego wychodźstwa do walki z wrogiem pod kierownictwem rządu RP, motywowanie Polaków za granicą do czynnego udziału w wojnie, walk z wpływami politycznymi nieprzyjaciela na terenie polskich skupisk oraz organizowanie wymierzonych w niego strajków i sabotażu w warsztatach pracy” – pisał J. S. Ciechanowski. Akcję prowadzono głównie w krajach okupowanych oraz w państwach neutralnych, gdzie była liczna Polonia, i w ścisłej współpracy z Brytyjczykami.

Na czele Akcji Kontynentalnej w Lizbonie (stolica szpiegostwa podczas II wojny światowej) stanął wspominany wcześniej ppłk. dypl. Jan Kowalewski. Jego głównym celem było przejście Rumunii, Węgier i Włoch do obozu alianckiego. Starał się to zrealizować poprzez pokazywanie przedstawicielom tych państw dróg przejścia do obozu obecnych przeciwników i podkopywanie ich wiary w zwycięstwo III Rzeszy. Akcja zaczęła się na przełomie 1940/1941 r. Udało mu się dotrzeć do kluczowych postaci życia politycznego tych państw. Najbardziej entuzjastycznie reagowali Węgrzy. W 1943 r. polskie władze udzieliły Kowalewskiemu upoważnienia do prowadzenia dalszych rozmów. Wkrótce nastąpiło fiasko całej operacji, ponieważ Churchill i Roosevelt ustalili w Casablance, że z państwami Osi nie mogą być prowadzone żadne negocjacje, lecz będzie obowiązywać wobec nich zasada „bezwarunkowej kapitulacji”. Z kolei na konferencji w Teheranie podjęto decyzję o rezygnacji z inwazji aliantów na Bałkanach – oznaczała ona oddanie Sowietom państw Europy Środkowo-Wschodniej. Pomyślna realizacja koncepcji Kowalewskiego mogła całkowicie odmienić powojenne losy państw Europy Środkowo-Wschodniej, w tym również Polski. Nie uzyskała jednak akceptacji przywódców wielkich mocarstw.

Największe sukcesy

Oprócz przekazania „Enigmy” polski wywiad dostarczył szeregu niezwykle ważnych materiałów. Nie sposób wymienić tutaj wszystkich spektakularnych sukcesów. Z pewnością jednym z największych z nich było wykrycie poligonu doświadczalnego w Peenemünde oraz informacji dotyczących prób z broniami V-1 i V-2. Swoich agentów w ośrodku umieścił wywiad AK, który zdobył nawet plan całego obozu. Polskie informacje umożliwiły zbombardowanie tych ośrodków. Polski wkład w rozpoznanie V-1 i V-2 był przez wiele lat całkowicie pomijany zarówno w literaturze, jak i kinematografii.

Polacy dostarczyli bezcennych informacji, dzięki którym przygotowano zakończoną sukcesem operacją lądowania sprzymierzonych w Algierii i Maroku o kryptonimie „Torch” (listopad 1942 r.). Danych wywiadowczych najwyższej wagi dostarczyła placówka terenowa „Afr.”, kierowana przez mjr. dypl. Mieczysława Z. Słowikowskiego „Rygora”. Większość agentury składała się z Francuzów, którzy sprzeciwiali się rządom Vichy. W opinii brytyjskiego historyka Stephena Dorrila placówka „Rygora” była „najbardziej rozległą i najlepszą aliancką siatką wywiadowczą działającą na obszarze pozostającej pod rządami Vichy Francuskiej Afryki Zachodniej”.

Ppłk Mieczysław Słowikowski.

Polski wywiad we Francji, którego agentami byli przede wszystkim Francuzi, przygotowywał kapitalne opracowania, które użyto podczas lądowania w Normandii. Wywiódł w pole Niemców i wprowadził ich w błąd, co do miejsca faktycznego lądowania aliantów.

Bilans

Sojusznicy świetnie ocenili dokonania Polaków. „Polscy agenci pracowali z dobrym rezultatem w Europie nieustannie przez ostatnich pięć lat […] dostarczyli, często z wielkim narażeniem życia własnego i swych bliskich, ogromną ilość wszelkiego rodzaju materiału, obejmującego szeroki wachlarz zagadnień. Polska Służba Wywiadowcza wniosła bezcenny wkład w planowanie i udane przeprowadzenie inwazji Europy oraz przyczyniła się do ostatecznego zwycięstwa sił Sprzymierzonych w Europie” – napisał w maju 1945 r. kmdr Wilfried A. Dunderdale, łącznik wywiadu brytyjskiego przy wywiadzie polskim. Sami Polacy zdawali sobie sprawę, że wykonali kawał dobrej pracy. „Wkład polskiego wywiadu do ogólnej puli ogromny. Nie chcę powiedzieć, że byliśmy wywiadem najlepszym. Nie. Ale byliśmy wywiadem w grupie czołowej wywiadów świata” – pisał ppłk Witold K. Langenfeld, ostatni szef Wydziału Wywiadowczego w czasie wojny.

Czy nasz największy atut podczas II wojny światowej został dobrze wykorzystany? Czy śmierć wielu z naszych wywiadowców nie poszła na marne? Na te pytania niech każdy odpowie sobie sam.

Podczas pisania tej pracy korzystałem z książki J. S. Ciechanowskiego „Wkład polskiego wywiadu w zwycięstwo nad Niemcami w II wojnie światowej”.

Zdjęcie ilustrujące wpis przedstawia Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego (źródło: domena publiczna).