Z okna znajdującego się na drugim piętrze prawego skrzydła Pałacu Saskiego regularnie dobiegał dźwięk polonezów. Grał je na fortepianie niespełna siedmioletni chłopiec. Były to jego pierwsze, autorskie kompozycje, stworzone wspólnie z nauczycielem Wojciechem Żywnym i ojcem – Mikołajem. Mimo ogromnego talentu młodzieńca, nikt wówczas nie spodziewał się jeszcze, że kilkadziesiąt lat później nazwany zostanie „poetą fortepianu” i przejdzie do historii jako najwybitniejszy polski pianista i kompozytor.
Ów chłopiec nazywał się Fryderyk Chopin, chociaż w opisywanym wyżej okresie wciąż był jeszcze „Fryckiem”, bo tak pieszczotliwie nazywali go najbliżsi. Urodził się niemal równo 208 lat temu – 22 lutego lub 1 marca 1810 roku. Przyszedł na świat w niewielkim dworku w Żelazowej Woli będącym własnością Kacpra i Ludwiki Skarbków.
Clik here to view.
Chopin w Pałacu Saskim, ryc. saski2018.pl
Pierwsze lata (1810-1830)
Już kilka miesięcy później wraz z rodzicami i siostrą przeniósł się do Warszawy. Zamieszkał w Pałacu Saskim, który był wówczas siedzibą Liceum Warszawskiego. Jego ojciec – Mikołaj – uczył w nim języka francuskiego. To w tym miejscu Chopin stawiał swoje pierwsze muzyczne kroki. Jego pierwszym nauczycielem był wspomniany wyżej Wojciech Żywny, który szybko odkrył, że niewiele może nauczyć tego młodego, niepozornego chłopca. Pozwolił więc rozwijać się jego talentowi, ograniczając swoje uwagi jedynie do warsztatu. Chopin doceni to jako dorosły człowiek – do końca swojego życia ciepło będzie wspominał pierwszego nauczyciela.
Losem udarowani zostali Polacy panem Chopin, jak Niemcy Mozartem.
J. Cichocki, Powszechny Dziennik Narodowy, 25 marca 1830
Chopin jeszcze jako dziecko szybko stał się znany na warszawskich salonach. Regularnie grywał w Belwederze przed samym księciem Konstantym Romanowem pełniącym na początku XIX wieku obowiązki gubernatora wojskowego Królestwa Polskiego. Jego występy uświetniły wizytę carowej Marii Fiodorowny, która 20 września 1818 roku odwiedzała Warszawę.
Clik here to view.
Chopin gra na pianinie w berlińskim salonie Radziwiłła w Palais Radziwill. Obraz autorstwa Henryka Siemiradzkiego, 1887 r.
Młody pianista kończył kolejne szkoły – najpierw Liceum Warszawskie, potem Szkołę Główną Muzyki przy Uniwersytecie Warszawskim. Tam nauczał go m.in. Józef Elsner, który na świadectwie określił Chopina (wówczas nastolatka) „muzycznym geniuszem”.
Jego gra na fortepianie ma w sobie coś tak wyłącznie jemu właściwego, a jednocześnie jest tak mistrzowska, że śmiało można go nazwać wirtuozem całkowicie doskonałym.
Felix Mendelssohn-Bartholdy, 6 października 1835 r.
Prywatnie Chopin w drugiej dekadzie swojego życia wiele podróżował po Polsce. To, wraz z odebranym wykształceniem muzycznym, przełożyło się na fascynację muzyką ludową. W swoich ówczesnych kompozycjach chętnie umieszczał motywy znane z popularnych krakowiaków czy mazurków. Tak powstały m.in. Rondo a la Krakowiak Op.14 czy Mazurek Op.7.
Chopin opuszcza Polskę
Fryderyk Chopin po odebraniu formalnej edukacji zdecydował się na dłuższy pobyt zagranicą. Motywowała go chęć poznania muzycznego życia Europy, rozwinięcia swoich umiejętności i zdobycia sławy. Do pomysłu ostatecznie przekonały go pozytywne recenzje, jakie jeszcze w 1829 roku zebrał od krytyków podczas wakacyjnych występów w Wiedniu.
Clik here to view.
Marcin Zaleski, Cykl Listopadowy, Wzięcie Arsenału, 1830 r.
2 listopada 1830 roku Chopin opuścił Warszawę. Tuż przy rogatkach żegnali go szkolni koledzy. Przez Kalisz, Wrocław i Drezno przybył do Wiednia. Wówczas nie zdawał sobie jeszcze sprawy, że swojej ojczyzny nie ujrzy już nigdy. W Wiedniu dotarła do niego wiadomość o wybuchu powstania listopadowego. Niepokojące wiadomości docierające z kraju na ponad pół roku wstrzymały karierę pianisty – obawy o rodzinę i losy kraju nie pozwalały mu skupić się na koncertowaniu.
Malfatti na próżno stara się mnie przekonać, że każdy artysta jest kosmopolitą. Choćby i tak było, to jako artysta jestem jeszcze w kolebce, a jako Polak trzeci krzyżyk zacząłem; więc mam nadzieję, że znając mnie za złe mi Pan nie weźmiesz, żem dotychczas o układzie koncertu nie myślał.
Fryderyk Chopin, 1831 r.
Blokadę twórczą udało się przełamać Chopinowi w połowie 1831 roku. Dał on wówczas koncert w wiedeńskim Kärtnerthortheater. Krótko po tym wydarzeniu opuścił Wiedeń, aby udać się do miejsca, z którym miał się związać już na stałe – do Paryża.
Geniusz i nauczyciel
Przybycie kompozytora do Paryża zbiegło się w czasie z upadkiem powstania, a co za tym idzie – tzw. Wielką Emigracją. Do francuskiej stolicy w obawie przed represjami rosyjskimi przybywały tysiące uchodźców z Polski. Obecność rodaków w połączeniu z talentem Chopina poskutkowały zdobyciem ogromnej popularności wśród paryskich elit. Ugruntował ją udany koncert z lutego 1832 roku w jednym z salonów Camille Pleyela, słynnego wytwórcy fortepianów.
Sława przełożyła się na propozycje wydawnicze. W lecie 1832 Chopin podpisał kontrakt z paryską firmą wydawniczą Schlesingera. Jego utwory ukazywały się też w Lipsku i Londynie. Jednocześnie Chopin był wziętym nauczycielem. Wśród jego uczniów znajdowali się przedstawiciele najpotężniejszych rodów arystokratycznych: uczył m.in. księżniczkę de Noailles, księżnę de Beauvau, baronową Rothschild, hrabinę Peruzzi i Potocką.
W tym czasie jego twórczość wkroczyła w dojrzały i w pełni ukształtowany okres. Utwory, które komponował były mocno zakorzenione z jednej strony w romantyzmie, z drugiej – w jego polskiej tożsamości.
Gdyby potężny samowładny monarcha z północy [car moskiewski] wiedział, jak niebezpieczny wróg grozi mu w dziełach Chopina, w prostych melodiach jego mazurków, zabroniłby tej muzyki. Dzieła Chopina to armaty ukryte w kwiatach.
Robert Schumann, „Neue Zeitschrift für Musik”, 1836 r.
Lata trudów i uniesień
W drugiej połowie lat trzydziestych i latach czterdziestych pianiście coraz mocniej zaczyna dokuczać wątłe zdrowie. Chopin regularnie zmaga się z objawami gruźlicy, które często wykluczają go z życia towarzyskiego. Brak sił witalnych jest powodem odmówienia mu ręki ukochanej Marii Wodzińskiej w 1836 roku. Pogłębia to tylko jego zły stan.
Clik here to view.
Fryderyk Chopin. Akwarela pędzla Marii Wodzińskiej, 1835
Kolejną wybranką kompozytora była starsza o kilka lat George Sand. W latach czterdziestych XIX wieku Chopin wielokrotnie bywał w posiadłości pisarki we francuskim Nohant. Tam też powstały jego najwybitniejsze dzieła. Relacje między Chopinem a Sand nie były jasne: Ona w listach określała siebie jako drugą matkę kompozytora, ośmieszyła go w napisanej przez siebie książce „Lukrecja Floriani”. On mimo wszystko cenił domowe ciepło, jakie zapewniała mu partnerka.
Związek przetrwał do 1847 roku. Zerwanie z George Sand, w połączeniu z pogłębiającą się gruźlicą, fatalnie wpłynęły na samopoczucie Chopina. Jego ostatnimi znaczącymi dziełami były przejmujące nokturny, dobrze oddające nastrój w ostatnich latach życia.
Śmierć
Pod koniec 1848 roku Chopin wrócił z podróży do Londynu. Od tej pory jego stan zdrowia bardzo szybko się pogarszał. Mimo starań kolejnych lekarzy jasne stawało się, że Chopin nie przezwycięży postępującej w zawrotnym tempie gruźlicy. W ostatnich miesiącach odwiedzali go członkowie rodziny, przyjaciele i uczniowie.
To, że otaczało go tylu ludzi, że tylu z nich zostawiło relacje o tych ciężkich dniach, że echo tego konania i tej śmierci rozchodziło się tak szeroko, dowodzi, jakie znaczenie miał ten człowiek nie tylko dla przyjaciół, ale i dla szerokiej publiczności.
Jarosław Iwaszkiewicz
Fryderyk Chopin zmarł około drugiej w nocy 17 października 1849 roku. Po śmierci dokonano odlewu dłoni oraz twarzy kompozytora. Jego ciało złożono do grobu na paryskim cmentarzu Pere-Lachaise. Serce zabrała do Polski siostra Fryderyka – Ludwika. Zostało ono wmurowane w jeden z filarów Bazyliki Świętego Krzyża w Warszawie.
Clik here to view.
Chopin w 1849, fot. Louis-Auguste Bisson
Chopin przeszedł od historii jako najwybitniejszy polski pianista i kompozytor. Jego utwory podnosiły na duchu przez dziesięciolecia zaborów, wojen i poniżenia. Jego znaczenie dla pokoleń rodaków najlepiej opisał Ignacy Jan Paderewski:
Zabraniano nam Słowackiego, Krasińskiego, Mickiewicza. Nie zabroniono nam Chopina. A jednak w Chopinie tkwi wszystko, czego nam wzbraniano: barwne kontusze, pasy złotem lite, posępne czamarki, krakowskie rogatywki, szlacheckich brzęk szabel, naszych kos chłopskich połyski, jęk piersi zranionej, bunt spętanego ducha, krzyże cmentarne, przydrożne wiejskie kościółki, modlitwy serc stroskanych, niewoli ból, wolności żal, tyranów przekleństwo i zwycięstwa radosna pieśń […].
Współcześnie Fryderyk Chopin jest jednym z najbardziej znanych Polaków w historii. Jego życiorys i twórczość można poznać m.in. w multimedialnym Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie.
Artykuł Ojcowie niepodległości: Fryderyk Chopin, poeta fortepianu pochodzi z serwisu Blog Surge Polonia - Historia i patriotyzm.